به گزارش مشرق، دیروز سه شنبه (۷ خرداد / ۲۸ مه) پس از نزدیک به ۸ ماه کشمکش و رقابت سیاسی احزاب کردی بر سر تشکیل دولت منطقه کردستان عراق، نهایتاً نیچروان بارزانی ۵۳ ساله که سابقه ۱۸ ساله نخست وزیری منطقه کردستان را در کارنامه خود دارد، به عنوان دومین رئیس منطقه کردستان انتخاب شد تا کماکان سایه حزب دموکرات کردستان عراق و خانوداه بارزانی‌ها بر سر این منطقه از عراق برقرار باشد. اما به واقع مشکلات و چالش‌های پیش روی رئیس جدید اقلیم کردستان عراق چیست؟

از تنش های درون کُردی تا سایه سنگین بحران تهران - واشنگتن

اگر چه ذیل تحولات جاری در منطقه چالش‌های ریز و درشت و متعددی برای ریاست اقلیم وجود دارد، اما در یک نگاه کلی می توان گفت که این چالش ها در سه حوزه چالش های درون کردی، چالش های درون عراقی و نهایتاً چالش های منطقه ای قابل بحث و بررسی است.

بیشتر بخوانید:

رئیس اقلیم کردستان عراق مشخص شد

یقیناً در یک اولویت بندی برای ریاست منطقه کردستان عراق حل چالش های داخلی سیاسی، اقتصادی اقلیم و نیز کاهش تبعات منفی رقابت ها و اختلاف های حزبی درون کردی از اهمیت جدی برخوردار است، به خصوص که در جریان انتخاب نیچروان بارزانی به عنوان رئیس منطقه کردستان عراق نیز رسماً فراکسیون های چهار حزب کردی اتحادیه میهنی (یکیتی)، نسل‌نو (نه وه‌ی نوی)، اتحاد اسلامی (یکگرتو) و جماعت اسلامی (کومل) جلسه رای اعتماد به رئیس اقلیم کردستان را بایکوت کردند که در نهایت به حضور ۸۹ نماینده از ۱۱۱ نماینده پارلمان اقلیم انجامید.

این مسئله خود گویای عمق شکاف های سیاسی داخلی در کردستان عراق است. لذا اگر نیچروان بارزانی به عنوان رئیس جدید اقلیم نتواند در گام نخست چاره ای برای برون رفت از چالش های درون کردی بیابد از آن ثبات سیاسی، اتحاد و حمایت داخلی از دولتش به منظور حضور هر چه بهتر در تحولات عراق و منطقه برخوردار نخواهد بود.

از آن سو، ماهیت پیچیده جایگاه ریاست منطقه مذکور هم می تواند محل چالش های دیگر درون کردی باشد. ریاست منطقه کردستان عراق عالی ترین مقام سیاسی رسمی در کردستان عراق محسوب می شود. اگرچه ذیل تصویب قانون شماره یک سال ۲۰۱۹ در تاریخ ۸ مه سال جاری میلادی (۱۸ اردیبهشت) پارلمان اقلیم کردستان عراق، قانون تعلیق نهاد ریاست اقلیم ملغی شد و به احیای این پست و همچنین نحوه انتخاب رئیس توسط پارلمان انجامید، اما مشروعیت و کاریزمای آن می تواند با اما و اگرهای جدی روبه رو شود، چون پیش از این ریاست اقلیم با رای مستقیم مردم انتخاب می شد.

مضافاً بر آن، نحوه تعامل این پست با نخست وزیر اقلیم که احتمالاً در یک تقسیم قدرت خانوادگی به مسرور بارزانی (فرزند مسعود بارزانی، رئیس سابق اقلیم کردستان عراق و رئیس حزب دموکرات کردستان عراق) خواهد رسید، محل سوال و ابهام بسیاری است؛ به ویژه که اختیارات گسترده و وسیع نخست وزیری از یک سو و اختلاف های آشکار و پنهان و نیز تفاوت نگاه مسرور بارزانی و نیچروان بارزانی به مسائل اقلیم و عراق از سوی دیگر می تواند دایره اختلافات را در دولت جدید افزایش دهد و به اتلاف انرژی و عدم کارایی آن بینجامد.

از طرف دیگر با وجود آنکه مسعود بارزانی بعد از تحولات همه پرسی استقلال منطقه کردستان عراق در اول نوامبر ۲۰۱۷ از سمت خود استعفا کرد، اما هنوز می توان او را شخصیت شماره یک اقلیم کردستان عراق، آن هم در خلاء حضور جلال طالبانی عنوان کرد. بنابرین، سنگینی سایه رئیس سابق اقلیم کردستان عراق بر نحوه مدیریت نچیراون بارزانی تاثیرات خود را خواهد داشت. در ضمن اگر به نحوه تعامل مسرور و نیچروان بارزانی در تحولات اخیر عراق و مهمتر از آن حَکَمیت مسعود بارزانی میان پسر و برادرزاده و دامادش نگریسته شود، شرایط گویای آن است که رئیس سابق اقلیم کردستان عراق بیش از آنکه سیاست های نیچروان بارزانی را تایید کرده باشد به حمایت از مسرور بارزانی، به خصوص در مسائل سیاسی و امنیتی پرداخته است. لذا بر خلاف برخی نگاه ها احتمال آن وجود دارد که چالش ساختاری حال با شدت و ضعف در دولت پیش روی اقلیم ظاهر شود.

چالش درون‌عراقی منطقه کردستان عراق

اما در حلقه بعدی مشکلات ریاست منطقه کردستان به چالش های درون عراقی باز می گردد. علیرغم آنکه نیچروان بارزانی را معمار روابط تخریب شده اربیل – بغداد بعد از همه پرسی ۲۵ سپتامبر می دانند، اما کماکان مشکلات و اختلاف نظرهای دو طرف در سه حوزه بودجه ای، نفتی و امنیتی وجود دارد. پس از آنکه در سال ۲۰۱۴ بودجه اقلیم کردستان از سوی دولت مرکزی بغداد قطع شد، نیچروان بارزانی توانست در سایه کسب توافقاتی با دولت مرکزی عراق در سال ۲۰۱۸ به سهم ۶۷/۱۲ اقلیم از بودجه عمومی برسد، اما همچنان بودجه و نفت یکی از محورهای چالش برانگیز روابط بغداد و اربیل به شمار می آید. چرا که تداوم سهم ۱۲ درصدی اقلیم در بودجه ۲۰۱۹ عراق و پرداخت حقوق کارمندان از طرف بغداد به تحویل روزانه ۲۵۰ هزار بشکه نفت از جانب اقلیم کردستان منوط شد که عدم تحویل آن از جانب اربیل، توافقات دو طرف را در معرض تهدید قرار می دهد. مضافاً بر آن اکنون اختلاف نگاه اربیل و بغداد بر سر استان کرکوک و مناطق مشمول ماده ۱۴۰ قانون اساسی عراق یقیناً یکی دیگر از چالش‌های اساسی دو طرف در آینده خواهد بود.

چالش منطقه‌ای منطقه کردستان عراق

در حلقه نهایی نیچروان بارزانی به عنوان رئیس جدید منطقه کردستان عراق باید با چالش های منطقه ای به ویژه مناسبات امنیتی با تهران و آنکارا دست و پنجه نرم کند. اگر چه در این میان مشکلات امنیتی جمهوری اسلامی ایران با این منطقه از حساسیت کمتری برخوردار است، اما اختلاف نگاه ترکیه با کردهای عراق بر سر فعالیت عناصر گروهک «پ.ک.ک» خود به بحران امنیتی در مناسبات آنکارا – اربیل بدل شده است؛ به گونه ای که در روز رای‌گیری برای انتخاب نیچروان بارزانی شاهد حمله هوایی و زمینی ارتش ترکیه به مناطقی از شمال عراق بودیم؛ این علاوه بر حمله هوایی و بمباران مناطقی از اربیل در ۲۳ مه (۲ خرداد) بود.

پیرو این نکته آغاز حملات ارتش ترکیه از ۴ سال گذشته و در پی شکست آتش بس با پ.ک.ک موجب جان باختن و مجروح شدن شمار بسیاری از مردم عادی از مناطق منطقه کردستان عراق و نیز بروز خسارات شدید به زیرساخت های آن‌ها شده است که یقیناً این مسئله از جمله چالش های جدی در مسیر رئیس منطقه کردستان عراق خواهد بود. در این میان یقیناً ابر چالش تنش در مناسبات تهران – واشنگتن را هم نباید نایده گرفت. حال باید دید که بعد از ۹ ژوئن (۱۹ خردادماه) و ادای سوگند نیچروان بارزانی در سالن سعد به عنوان رئیس جدید منطقه کردستان، دور جدید حیات سیاسی این بخش از خاک عراق در مصاف با چالش های یاد شده آبستن چه حوادثی خواهد بود؟